ÖĞRETİCİ METİNLERDE ANA FİKİR (DÜŞÜNCE)
Ana düşünce nedir?
Öğretici Metinlerde Ana Düşünceyi Bulma
Ana Fikir; konuyla ilgili olarak okuyucuya söylenmek istenen temel düşüncedir. Ya da okuyucuya iletilmek istenen mesajdır, derstir, öğüttür.
Kimi yazarlar ana düşünceyi sonuç cümlesi olarak vermeyi ilke edinmişlerdir. Bu hem kolayımıza gelir hem de dilimizin genel mantığı içinde düşünüldüğünde doğrudur. Ana düşüncenin sonuç cümlesinde verilmesinin bir başka nedeni de, ana düşünce- onuç cümlesi, paragrafın bütünü düşünüldüğünde tamlanandır, temel düşüncedir, asıl vurgulanmak istenen düşüncedir; onun önündeki açıklama cümleleri ise tamlayandır. Tamlananlar sonda bulunur. Onun için ana düşünce sonuç cümlesiyle verilir. Ancak, bunu kesin bir kural olarak alamayız; yazara, duruma, sözün gelişine göre ana düşünce konu cümlesinde de, sonuç cümlesinde de verilebilir.
Ana düşünce Cümlesinin Özellikleri:
1- Geliştirilmeye elverişli olmalıdır.
2- Açık ve anlaşılır olmalıdır.
3- Yargı tümcesi olmalıdır.
"Ülkemizin gelişip yükselmesi için tüm insanlar üzerine düşeni en iyi şekilde yerine getirmelidir." gibi.
Ana fikir cümlesi bir paragrafın başında olabilir.
Örnek;
"Oy verme, 18 yaşına girmiş her Türk’ün mutlaka yerine getirmesi gerekli vatandaşlık görevlerinden biridir. Bu görevden kaçınma ya da onu önemsememe, demokratik bir yönetimi zayıflatır. Çünkü, demokratik yönetim seçim düzenine dayanır. Bu düzenin işleyişi de vatandaşın oy ver¬me görevini bilinçli ve istekli bir biçimde yerine getirmesine bağlıdır."
Ana fikir cümlesi sonda olabilir.
Örnek:
"Sanat adamları daha çok düzeltmek, güzelleştirmek isteyenler arasından çıkar. Hemen hiçbir sanat adamı, gördüklerini olduğu gibi söylemek istememiştir, seçer, büyültür, küçültür, istese de istemese de kendi kişiliğini katar. Gerçekle yetinmez, gerçeği alır, kendi düşleriyle düşünceleriyle yoğurur. Bunun içindir ki, hiçbir sanat adamı bir yandan bir gerçek adamı, bir yandan da bir düş adamı olmaktan kurtulamaz. Sanat adamlarını gerçekçi olmaya çağırmak da, gerçekten daha yüksek bir âlemi anlatmaya çağırmak da boştur, o iki dilek de onun içinde kendilerinden vardır. Tam bir gerçekçi olmak isteyen Emile Zola bile "Sanat, tabiatın bir mizaç açısından görünüşüdür." demekle sanata sanat adamının kişiliğinin, yani düşüncelerinin, düşlerinin, eğilimlerinin, titizliklerinin karıştığını kabul etmiştir. Sanat adamı gerçeği söylemekten kurtulamayacağı gibi, kendini bildirmekten de kaçınamaz.”
(N. Ataç)
Ana fikir, paragrafın bütünlüğü içine sindirilmiş olarak verilebilir.
Örnek:
"Kararsız, ürkek, çekingen, mızmız insanlar vardır. Bunlar ne iyi ne kötüdürler. Ne hayra ne şerre yararlar, kokmaz bulaşmazlar. Belli bir sıcaklıkları olmayan ılımlılardır bunlar, insanı kızdırır, tedirgin eder; hatta delirtebilirler. Omuzlarından tutmak, itmek, sarsmak isteriz böylelerini... Çünkü konuşmaları gerekirken susarlar, yürümeleri gerekirken dururlar. Ya da susmakla konuşmak, durmakla yürümek arasında sallanırlar. Yargı güçleri yoktur. Sanki iyi diyemezler, kötü diyemezler, çirkin diyemezler, bir hayır ya da evet sözü çıkmaz ağızlarından. Oysa ki, en büyük hürlüğümüz budur bizim: Bir evet ya da hayır diyebilmek...”
Bu paragrafta ana düşünceyi açıkça belirten bir cümle bulamayız. Çünkü her cümlenin paragraftaki değeri eşittir. Genelinden bir ana fikir çıkartmak istersek: "Mızmızlık kötü bir huydur." diyebiliriz.
Ana fikir cümlesiyle ilgili (sonuç cümlesi) soru şekilleri:
1- Paragrafın ana düşüncesi nedir?
2- Bu paragrafta özellikle vurgulanmak istenen düşünce aşağıdakiler- den hangisidir?
3- Paragrafta ele alınan temel konu aşağıdakilerden hangisidir?
4- Parçada vurgulanmak istenen nedir?
Verilen bir konuya uygun ana fikir tespit etmek:
Örnekler:
Konu: Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş demektir. (Atatürk)
Ana fikir: Toplumun gelişip yücelmesinde çok önemli bir yeri olan sanata gerekli önem verilmelidir.
Konu: Bir elin nesi var; iki elin sesi var. (Atasözü)
Ana fikir: Zorlukların üstesinden birlik ve beraberlik içinde daha kolay gelebiliriz.
Konu: Ormanların yurt kalkınmasındaki yeri ve önemi.
Ana fikir: Ormanlarımız geliştirilip değerlendirilirse yurdumuz da kalkınacaktır.
Konu: Gazete okumanın yararları.
Ana fikir: Gazete okumak yurt ve dünya sorunlarıyla ilgili güncel bilgiler edinmemizi sağlar; bizi daha kültürlü kılar.