Tekke Şiiri?

Tekke Şiirinin Özellikleri

Dini tasavvufi halk şiiri konularına göre farkı isimler almaktadır. Bu şiirlered aşık tarzı halk şiirinin nazım biçimleri kullanılmaktadır. Şiirler halk şiirinde olduğu gibi sade bir dille yazılır. Nazım birimi dörtlüktür. Şairler son dörtlükte mahlaslarını dile getirir. Şiirler çoğunlukla özel ezgilerle söylenir. Tarikat toplantılarında ve ayinlerde okunmak üzere yazılırlar.

1-        Medhiye: Din veya devlet büyüklerini övmek maksadı ile söylenen şiirlerdir. Tekke şiirinde pir, şeyh gibi tarikat ulemasını övmek için söylenen şiirlere medhiye denir.

Ben bugün pirime vardım

Pirin cemali güldür gül

Oturmuş tahtı mekana

Tahtı revanı güldür gül

Gülden terazi tutarlar

Gülü gül ile tartarlar

Gül alır gül satarlar

Çarşı pazarı güldür gül

Gülden degirmeni döner

Onun ile gül döverler

Akar arkı döner çarkı

Bendi pınarı güldür gül

Ak gül ile kırmızı gül

Çift yetişmiş bir bahçede

Bakışları hare karşı

Har-ı ezharı güldür gül

Gel ha gel Seyyid Nesimi

Hak nefesi güldür gülün

Şu öten garip bülbülün

Derdi figanı güldür gül

Kul Nesimi

2-        İlahi:İçerisinde Allah övgüsü ve sevgisi barındıran şiirlerdir. Bunun yanı sıra peygamber ve çeşitli evliya ile din büyüklerinin övüldüğü ilahiler de vardır. İlahiler her tarikatta farklı isimlendirilir. Mevlevilerde ayin, Bektaşilerde nefes, Gülşenilerde tapuğ olarak adlandırılır. İlahilerde dil sadedir. İlahiler koşma veya semai şeklinde yazılabilir ve özel ezgilerle söylenir.

Örnek:

Dolap niçin inilersin

Derdim vardır inilerim

Ben Mevla'ya âşık oldum

Anın için inilerim

Benim adım dertli dolap

Suyum akar yalap yalap

Böyle emreylemiş Çalap

Derdim vardır inilerim

Beni bir dağda buldular

Kolum kanadım yoldular

Dolaba layık gördüler

Derdim var inilerim

… Yunus Emre

Dolap: Su değirmeni

3-        Nefes:Bektaşi tarikatında Allah’ın varlığı ve birliğinin anlatıldığı şiirleridir. Bunun yanı sıra peygamberimiz s.a.v ve Haz. Ali sevgisinin anlatıldığı nefesler de vardır.

Örnek:

Karşıdan görünen ne güzel yayla,

Bir dem süremedin, giderim böyle.

Ala gözlü pirim sen himmet eyle,

Ben de bu yayladan şaha giderim.

Eğer göverüben bostan olursam,

Şu halkın diline destan olursam,

Kara toprak senden üstün olursam,

Ben de bu yayladan şaha giderim.

… Pir Sultan Abdal

4-        Deme:Bektaşilerde tarikat kuralları ile dini tasavvufi konuların öğretici bir dil ile anlatıldığı şiirleridir.

Örnek:

Gel benim san tanburam

Sen ne için inilersin?

İçim oyuk, derdim büyük

Ben anınçün inilerim

Koluma taktılar perde

Uğrattılar bin bir derde

Kim konar kim göçer burda

Ben anınçün inilerim

… Pir Sultan Abdal

5-        Nutuk: Bektaşilerde tarikata yeni giren müritlere tarikat kurallarını ve edep erkan öğretmek için söylenen şiirlerdir. Didaktik özellikler görülür. Dörtlüklerle yazılır ve dil sadedir.

Örnek:

Evvel tevhit sürer mürşit dilinden

Erişir canına fazlı Huda’nın

Kurtulursun emarenin elinden

Erişir canına fazlı Huda’nın

ikincide verir lafzatu’llahı

Onda keşfederler sıfatu’llahı

Hasenat yeter der eder günahı

Erişir canına fazlı Huda’nın

Üçüncüde yâ Hû ismini oku

Garip bülbül gibi durmayıp şakı

Kendi vücudunda bulagör Hakk’ı

Erişir canına fazlı Huda’nın

6-        Devriye:Tasavvufta devir kuramının anlatıldığı şiirlerdir. Bu kurama göre insan yaratılmadan önce ruhu yaratılır. Bu ruh doğrudan insan bedeninde var olmaz. Önce maddeye, oradan bitkiye (nebat), oradan hayvana, oradan da, son olarak, insana geçer. Bu bir devirdir. Bu olayları anlatan şiirle devriye denmiştir.

Örnek:

Ey kardeşler ey yaranlar sorun bana kanda idim

Divanlar dinler isen diyivirem ezeli vatanda idim

Evvel dilimdeki budur, Tanrı bir, Rasul hakdurur

Anı böyle bilmez iken bir acep gümanda idim

Kâl ü belâ dinilmeden tertip düzen eylenmeden

Haktan ayru değil idim ol ulu divanda idim

....

Yunus senin âşık cânın ezeli âşıklar ile

Ol Allah’ın dergahında cevlân ü seyrânda idim

7-        Şathiye:Dini tasavvufi konuların mizahi bir dille anlatıldığı şiirlerdir. Bu şiir bazı tarikatlarda küfür olarak görülmüştür.

Örnek:

Çıktım erik dalına

Anda yedim üzümü

Bostan ıssı kakıyıp

Der ne yersin kozumu

Uğruluk yaptı bana

Bühtan eyledim ona

Çerçi de geldi aydır

Hani aldın gözgünü

Kerpiç koydum kazana

Poyraz ile kaynattım

Nedir diye sorana

Bandım verdim özünü

İplik verdim cullaha

Sarıp yumak etmemiş

Becid becid ısmarlar

Gelsin alsın bezini

… Yunus Emre

Tasavvufla ilgili bazı terimler:

Aşık: Allah yoluna gönül vermiş kişi

Maşuk: Allah. Sevgili

Meyhane: Tekke, medrese

Hüsn: Güzellik, iyilik

Saki: İçki dağıtan, tarikatta doğruyu gösteren

Şarap, bade: Tasavvufta ilahi aşk

Tevhit: Birlik, Allah’ın birliği

Pir: Bektaşilerde şeyh

Hak nefesi: Doğru söz.

Taht makamı: Tarikatta şeyhlik makamı