Sözlü ya da yazılı anlatımda, dilin bilgi vermek, haber vermek, açıklayıp aydınlatmak gibi maksatlarla yan, mecaz anlam ifade etmeyecek şekilde; cümlelerin kısa ve anlatımın net ve anlaşılır kullanımı sonucu ortaya çıkan anlatım türüne öğretici anlatım denir. Bir bilginin paylaşılması ve paylaşılan bu bilginin algılanıp anlaşılması belli kurallara bağlıdır. Bu etkinlik iki şekilde ifade edilir:

Öğretme: bir bilginin ya da davranışın onu algılayıp öğrenmeye hem fiziki hem de ruhsal olarak hazır bireylere uygun yöntemlerle aktarılıp kalıcılığının sağlanmasına denir.

Öğrenme: bir bilginin ya da davranışım kişinin dağarcığında uzun süreli yer etmesi belli davranış değişiklikleri oluşturmasına öğrenme denir.

Öğretme yazılı ya da sözlü anlatım yolu ile yapılabilir. Bu yolla öğretici anlatımın nitelikleri kullanılarak öğrenmenin verimliliği arttırılır.

Öğretici anlatım nerelerde kullanılır?

Öğretme işi edebiyatın sosyal boyutunu oluşturmaktadır. Birçok edebi üründe öğretici anlatıma yer verilir. Bir masalda fabl ya da şiirde metnin tamamında olmasa da belli bölümlerinde öğretici anlatım kullanılır. Aynı metin türünde bazen bütünü ile öğretici anlatım kullanılırken bazen bu anlatıma hiç yer verilmez. Örneğin bir tiyatro sosyal bir amaçla tamamen öğretici nitelikte oluşturulabilir. Bunun yanı sıra tamamen sanatsal tiyatro ürünleri de vardır. Ders kitapları ile ansiklopedilerde de bu anlatım kullanılır.

Öğretici anlatımın kullanıldığı metin Türleri:

Öğretici Metin Türleri:

a-      Makale

b-      Eleştiri

c-       Gezi yazısı

d-      Biyografi

Not: Bu metin türlerinde çoğunlukla öğretici anlatım kullanılır.

Öğretici Anlatımın Kullanıldığı Edebi Metin Türleri:

a-      Fabl

b-      Masal

c-       Mesnevi

d-      Hikaye

e-      Roman

f-        Şiir: (nutuk, deme, didaktik şiir)

…

Öğretici anlatımın özellikleri nelerdir?

a-      Bu anlatımda amaç bir bilginin ya da davranışın okur tarafından kazanılmasını sağlamaktır.

b-      Anlatımda yan ve mecaz anlam ifade eden dil birliklerine yer verilmez.

c-       Anlatım açık, anlaşılırdır. Kelimeler gerçek anlamında kullanılır.

d-      Dil göndergesel, alıcıyı harekete geçirme ve dil ötesi işlevlerde kullanılır. Daha çok göndergesel işlev tercih edilir.

e-      Anlatımda çeşitli yöntem ve tekniklerden yararlanılır.

f-        Okurun hazır bulunuşluk düzeyi önemlidir.

 

Öğretici anlatım ile ilgili terim ve kavramlar:

a-      Algılama:

b-      Hazır bulunma:

c-       Davranış:

d-      Kavrama:

e-      Edinim:

…

Metin Örnekleri:

“Tanrı bütün kullara rızkını dağıtırken

Kimi sırtüstü yatar kimi boşta gezerken

Kul Ahmet erken kalkar haydi ya nasip derdi

Kimseler anlamazdı ya nasip ne demekti

O mahallede herkes gömlek giyerdi

Bizim kul Ahmet bir gün bir ceket diktirdi diktirir ya

Mahalleye dert oldu kul Ahmet'in ceketi

Kul Ahmet erken kalkar haydi ya nasip derdi

Kimseler anlamazdı ya nasip ne demekti

Herkes gömlek giyerken Ahmet ceket giyerdi

Konu komşuya dert oldu kul Ahmet'in ceketi

Mahalleli kahvede muhabbet peşindeyken

Leylekler lak lak edip peynir gemisi yüklerken

Kul Ahmet erken yatar sabaha ya kısmet derdi

Kimseler anlamazdı ya kısmet ne demekti

Herkes gömlek giye dursun

Bizim kul Ahmet ceketine bir de astarla kaplatıverdi

kaplatır ya

Konu komşuya dert oldu kul Ahmet'in ceketi

Kul Ahmet erken yatar sabaha ya kısmet derdi

Kimseler anlamazdı ya kısmet ne demekti

Herkes gömlek giyerdi

Konu komşuya dert oldu kul Ahmet'in ceketi

Bir gün bir yoksul öldü üzüldü mahalleli

Ama bir kefen parası bulamadı mahalleli

Kul Ahmet dedi yalan dünya çıkardı ceketini

Örttü garibin üstüne kaldırdı cenazeyi

Sonunda herkes anladı ya nasip ya kısmeti

Bizim kul Ahmet birdenbire oluverdi Ahmet bey

Ceket ise Ahmet beyin ceketi

İbreti alem oldu Ahmet beyin ceketi

Sonunda herkes anladı ya nasip ya kısmeti

İbreti alem oldu Ahmet beyin ceketi

Meğerse tüm keramet ceketteymiş be Ahmet

Barış a sorar isen sen bu yolda devam et”

Barış Manço

Ayrıca bakınız zarf ve çeşitleri...